In het vorige blog hebben we gekeken naar het schilderij van Elia op de Horeb van Sieger Köder. Nu kijk ik opnieuw naar het schilderij en luister naar het verhaal van Elia. Kijk en luister je mee?
Dit schilderij is de interpretatie van Sieger Köder van 1 Koningen 19:8-13. Twee keer dezelfde vraag die dit schilderij en dit verhaal omlijsten: Elia wat doe je hier? Of zoals de werkvertaling van Waaijman/Bos zegt: Wat wil je hier, Elia?
In dit schilderij zien we delen van de tekst terugkomen: de grot, de gespleten rotsen waardoor Elia los van de rest van de wereld zit. Je ziet het vuur door de aardbeving opgewekt. Je voelt een bries, te zien in de bladeren die zacht aan komen waaien en waarvan er een in de hand van Elia terecht komt. Ontvangt hij met dit blad God zelf? Er is meer te zien, geblakerde bomen rechtsboven, een bliksemschicht daarachter. Vuur en vonken die zich verder verspreiden. Afgebroken bomen rechts onderin. Van links komt licht, dat licht geeft op de handen van Elia. Is het te licht voor zijn ogen? Is dit het licht van het Aangezicht van de Heer dat op Elia schijnt en zijn hand verlicht?
Verschil zien: daar kwam de Heer voorbij
Hoe kwam Wezer voorbij? ‘Voorbij’ is een woord voor de openbaring van God. En tegelijk kwam Wezer voorbij en openbaarde Zij zich niet. Ook dat is een patroon in ‘het voorbijgaan’. God gaat voorbij, en is niet te ‘vangen’, Zij wordt niet altijd opgemerkt. Wezer is niet in de krachtige windvlaag of adem die bergen meesleurde en kliffen brak. Stond Wezer er dan bij te kijken, omdat het gebeurde voor het gelaat van Wezer? Wezer was niet in de beving en niet in het vuur.
Dit alles gebeurde om Elia heen zoals te zien is in het schilderij van Köder. De harde en zwarte stijl waarin de gespleten rotsen, de afgebroken bomen en het vuur zijn geschilderd lijken de ruimte van Elia kleiner te maken, ze lijken hem nog meer in zijn grot, in zijn cocon terug te dringen. En tegelijk zijn in het lichaam van Elia de vormen ronder, de nuances minder uitgesproken. Het geweld gebeurt om Elia heen, zo lijkt het. Elia ziet het, maar het ‘raakt’ hem letterlijk niet.
Zien en niet zien: ongeziene stilte
Zoals al eerder gezegd is dit een sober Köder schilderij. Köder’s beelden zijn vaak vol, met veel mensen. Meestal drukt Köder veel uit in een schilderij en laat zo zijn interpretatie zien.[1] Hoe is dit hier? Er lijkt niet veel andere beeldspraak te ontdekken, we zien Elia zonder profetenstok, alsof zijn reis gestopt is en hij zijn taak heeft neergelegd. We zien Elia als mens. We zien geen mensen, geen publiek, geen Achab en Izebel, geen mensen uit het nu. We zien geen raven, geen brood, geen water. Elia is op zichzelf, en op zichzelf aangewezen lijkt het.
We zien alleen Elia, voor de ingang van zijn grot, zijn cocon, zijn schuilplek. Daar zit hij te midden van alle breuklijnen en branden. En eigenlijk zien we Elia niet, we zien alleen zijn handen. Zijn gelaat, zijn lichaam is verborgen onder de rode mantel en achter zijn handen. Zien we door het rode heen nog lichte strepen van zijn gebedsmantel? Zit hij hier biddend, schuilend? Waar komt de kleur rood hier vandaan? Van lijden, van martelaarschap? Zo verwoord Elia zijn eigen positie in ieder geval wel.
Een zachte bries
En daar komt dan het gefluister van een zachte bries (NBV), het suizen van een zachte stilte (HSV), een stem van beukende stilte (Waaijman/Bos), eine Stimme verschwebenden Schweigens (Buber). Hoe is stilte te beschrijven? Köder drukt het uit in een zachte bries, blaadjes die rustig dwarrelen. Daar is God, daar is Wezer. En dan is dat blaadje wat Elia in zijn hand ontvangt misschien wel iets van God zelf.
Of drukt Köder die stilte ook uit in het witte licht? In het licht dat op de hand van Elia valt? Het witte licht waarin alle kleuren perfect ineenvallen. De stilte is niet te zien, want hoe druk je stilte uit? Köder drukt hier stilte uit, stilte die in geen woorden en beelden is te vatten. Elia’s gezicht is bedekt met zijn mantel en met zijn handen. Alleen zo is het licht van de aanwezigheid van Wezer te ontvangen. Het licht van Wezers aangezicht schijnt op zijn rechterhand. Zijn linkerhand ontvangt de zachte bries. Zo komt ook hier het licht van buiten.
[1] https://famvin.org/wiki/The_art_of_accompaniment, dl 4.
Schilderijen: Sieger Köder, http://www.sieger-koeder-museum.de/